Tảo độc trong nước: Nguyên nhân, dấu hiệu & cách xử lý

Tảo độc trong nước không chỉ khiến nguồn nước đổi màu, bốc mùi khó chịu mà còn tiềm ẩn nhiều độc tố gây hại cho gan, thận và hệ thần kinh. Hiện tượng “tảo nở hoa” và “thủy triều đỏ” ngày càng phổ biến tại các ao hồ, sông suối, đặc biệt ở khu vực nông nghiệp và ven biển Việt Nam. Hiểu rõ nguyên nhân hình thành, dấu hiệu nhận biết và giải pháp xử lý tảo độc là cách chủ động bảo vệ nguồn nước – bảo vệ sức khỏe gia đình bạn.

Tảo độc là gì?

Tảo là sinh vật phù du siêu nhỏ, tồn tại tự nhiên trong môi trường nước ngọt và nước mặn. Trong điều kiện bình thường, chúng giữ vai trò quan trọng trong chuỗi thức ăn và quá trình quang hợp dưới nước. Tuy nhiên, khi mật độ tảo tăng đột biến do môi trường dư thừa dinh dưỡng, chúng có thể chuyển sang dạng tảo độc – sinh ra các chất gây hại cho con người, động vật và toàn bộ hệ sinh thái.

Hai nhóm tảo độc phổ biến nhất là tảo lam (Cyanobacteria) trong nước ngọt và tảo giáp (Dinoflagellates) trong môi trường biển, gây nên hiện tượng “thủy triều đỏ” hoặc “tảo nở hoa” quen thuộc tại Việt Nam.

Nguyên nhân hình thành và điều kiện phát triển tảo độc trong nước

Tương tự như vi khuẩn trong nước, tảo độc trong nước thường có các nguyên nhân khiến chúng phát triển vượt kiểm soát như sau:

Phú dưỡng hóa nguồn nước

Khi hàm lượng phosphate và nitrate trong nước tăng cao – chủ yếu từ phân bón nông nghiệp và nước thải sinh hoạt, tảo có nguồn dinh dưỡng dồi dào để phát triển mạnh. Quá trình này gọi là phú dưỡng hóa (eutrophication), là nguyên nhân trực tiếp khiến tảo nở hoa và sinh độc tố.

Nhiệt độ cao và dòng nước tù đọng

Vào mùa nắng nóng, khi lưu thông nước kém và nhiệt độ tăng cao, tảo phát triển nhanh hơn. Các hồ, ao, kênh rạch ít dòng chảy là môi trường lý tưởng cho tảo lam sinh sôi.

Ô nhiễm hữu cơ và nước thải chưa xử lý

Nước chứa nhiều chất hữu cơ, xác sinh vật phân hủy hoặc cặn bã nông nghiệp giúp tảo lam phát triển mạnh. Một số hợp chất chứa nitơ và carbon còn kích thích sự phát triển của loài Microcystis aeruginosa, loài tảo lam tiết ra độc tố microcystin cực độc.

Thực tế tại Việt Nam

Hiện tượng tảo nở hoa và thủy triều đỏ thường xuất hiện tại hồ Trị An, hồ Dầu Tiếng, sông La Ngà, đồng bằng sông Cửu Long, hoặc vùng ven biển Nha Trang, Đà Nẵng. Vào mùa khô, khi lưu lượng nước giảm, mật độ tảo tăng gấp hàng chục lần so với bình thường.

Tác hại của tảo độc trong nước đối với môi trường và sức khỏe

Ảnh hưởng cảm quan

Tảo gây ra mùi tanh, mùi đất mốc do hợp chất geosmin và 2-MIB, khiến nước uống và nước sinh hoạt có mùi khó chịu, dù đã qua xử lý thông thường. Khi chết, tảo còn làm đục nước, khiến các vật dụng và bể chứa có lớp cặn xanh hoặc nâu bám trên bề mặt.

Độc tố vi tảo

Một số loài tảo lam như Microcystis, Anabaena tiết ra microcystin, độc tố có khả năng gây tổn thương gan, thận và hệ thần kinh trung ương.
Tiếp xúc lâu dài với nước nhiễm tảo độc có thể dẫn đến:

• Viêm gan, giảm chức năng thận

• Ảnh hưởng đến hệ thần kinh, rối loạn trí nhớ

• Tăng nguy cơ ung thư gan nếu sử dụng lâu dài

Tại sông La Ngà (Đồng Nai, 2022), hiện tượng tảo nở hoa khiến hàng nghìn hộ dân phải ngừng dùng nước giếng, gây thiệt hại lớn cho sinh hoạt và sản xuất.

Ảnh hưởng hệ sinh thái và kinh tế

Khi tảo chết đi, quá trình phân hủy tiêu thụ oxy hòa tan trong nước (hypoxia), khiến cá, tôm và sinh vật thủy sinh chết hàng loạt. Sự mất cân bằng này dẫn đến giảm đa dạng sinh học và ảnh hưởng trực tiếp đến ngành nuôi trồng, du lịch, và nguồn nước sinh hoạt.

Dấu hiệu nhận biết nước nhiễm tảo độc

Các dấu hiệu cho thấy xuất hiện tảo độc trong nước:

• Nước đổi màu xanh lục, vàng nâu hoặc đỏ gạch.

• Xuất hiện váng nổi hoặc lớp màng dầu mỏng trên bề mặt.

• Có mùi tanh, hôi, hoặc mùi mốc rõ rệt, đặc biệt khi đun sôi.

• Cá, tôm chết nổi hoặc bơi yếu.

Tảo độc trong nước có thể kiểm tra nhanh bằng cách:

• Gửi mẫu nước đến trung tâm phân tích môi trường.

• Dùng bộ test cyanotoxin nếu có điều kiện.

Phương pháp xử lý nước nhiễm tảo độc

Xử lý tại nhà máy nước tập trung

• Than hoạt tính dạng bột (PAC): hấp phụ mùi, màu và độc tố vi tảo.

• Ozone hóa (O₃): phân hủy cấu trúc độc tố mà không tạo sản phẩm phụ độc hại.

• Tia UV kết hợp Hydrogen Peroxide (H₂O₂): tạo gốc hydroxyl mạnh, phá vỡ phân tử hữu cơ độc hại.

• Keo tụ – lắng: sử dụng FeCl₃, AlCl₃ để gom tảo và cặn trước khi lọc.

Xử lý tại hộ gia đình

• Hệ thống lọc tổng đầu nguồn đa tầng: kết hợp lõi lọc cơ học – than hoạt tính – màng tinh lọc hoặc RO, giúp loại bỏ tới 99% microcystin và mùi khó chịu.

• Lõi carbon block hoặc than gáo dừa: hấp phụ hiệu quả mùi tanh và hợp chất hữu cơ.

• Phù hợp cho hộ dân vùng nông thôn, sử dụng nước giếng, ao hồ hoặc nước máy không ổn định (An Giang, Tiền Giang, Đồng Tháp).

Biện pháp sinh học – phòng ngừa lâu dài

• Trồng bèo tây, sen, rau muống nước để hấp thụ phosphate và nitrate.

• Tăng lưu thông nước, tránh để ao hồ tù đọng.

• Giảm sử dụng phân bón hóa học, kiểm soát nguồn nước thải nông nghiệp và sinh hoạt trước khi xả ra môi trường.

Kết luận

Tảo độc không chỉ là dấu hiệu ô nhiễm tạm thời mà là vấn đề môi trường và sức khỏe cộng đồng nghiêm trọng. Khi độc tố tích tụ qua nguồn nước sinh hoạt, chúng có thể gây tổn hại lâu dài đến cơ thể và hệ sinh thái xung quanh.

Giải pháp hiệu quả nhất là kết hợp công nghệ lọc nước hiện đại với quản lý sinh học bền vững, giúp kiểm soát nguồn tảo ngay từ gốc.

Thế Giới Lọc Tổng – đồng hành cùng gia đình Việt trong hành trình bảo vệ nguồn nước sạch – bảo vệ sức khỏe lâu dài.

Thế Giới Lọc Tổng

Xem các bài viết khác của tác giả